گزنه گیاهی است علفی، چند ساله به ارتفاع نیم تا یک متر که غالباً به صورت خودرو در باغها و نقاط مرطوب می روید . تا بحال سه گونه گزنه شناخته شده است که این سه نوع از نظر خواص درمانی بهم نزدیک هستند معروفترین آنها گزنه دو پا که نام گزنه بیشتر بر آن اطلاق می شود. در طب سنتی به آن اَنجُرَه می گویند و طبیعت آن گرم و خشک است.

 
آشنایی با گیاه دارویی گزنه و کاربرد آن در مرغداری

تاریخ استفاده از این گیاه به زمانهای بسیار دور بر می گردد بطوری که از قدیم الایام در جهت رفع سرماخوردگی به کار می رفته است(2). بر روی این گیاه پرزها و تارهای وجود دارد که گیاه را پوشانده و چسبناک و گزنده است و پس از لمس کردن پرزها به پوست دست می چسبد و ترشحات سوزاننده ای از جنس اسید فرمیک از خود روی پوست وارد می کند که ایجاد سوزش ، خارش و ناراحتی می نماید.
این گیاه در باغها و نقاط سایه دار کنار جاده ها و خانه ها در مناطق مختلف شمال ایران دامنه های البرز و تهران اصفهان شاهرود ، می روید. این گیاه در تغذیه طیور استفاده می شود و بعلاوه علوفه خوبی برای گاوان شیرده می باشد. زمان جمع آوری آن قبل از گل دادن است. نوع دیگر گزنه با نام گزنه کوچک یا انجُرَه صغیر نامیده میشود و شبیه گزنه معمولی است ولی برگها و گلهای آن کوچکتر است. گزنه یونانی نوع دیگری از گزنه است که برخلاف دو گونه دیگر گیاه دو ساله است. قسمتهای مورد استفاده: برگ های تازه ، ریشه، دانه و شیره حاصل از آن مصارف درمانی می رسد.
دمکرده و جوشانده و برگ کوبیده و آب آن همگی کاربرد درمانی دارند ترکیبات شیمیایی گزنه یک گیاه غنی از منابع نیتروژنی است. در گیاه تازه 5- 6 درصد پروتیین و در گیاه خشک شده 23-24 درصد پروتیین وجود دارد. که در حدود 70 درصد آن پروتیین قابل هضم است. چربی خام در برگ و ساقه در حدود 3-5 در صد است و در دانه در حدود 10 % است. ویتامین های C ، K ، B2 ، اسید پانتوتنیک و اسید فولیک در آن وجود دارد. همچمین دارای تانن، موسیلاژ، نوعی ماده مومی، اسید فرمیک نیترات پتاسیم و کلسیم ، ترکیبات آهن دار و ماده اورتیسین است.

آثار درمانی گزنه در انسان: کمک در هضم :

در این گیاه ماده ای بنام سکرتین وجود دارد که اثر محرک بر روی معده و ترشحات آن داشته و حرکات دودی شکل را تقویت می کند . از آنجایی که قسمتهای هوایی گیاه دارای الیاف فیبری است وموجب ناراحتی های هضمی می گردد اعضای هوایی گیاه را پس از فشردن وارد آب می کنند و مصرف می کنند.

بیماری قند خون : جوشانده گیاه و همچنین عرق آن در درمان بیماری قند کاربرد دارد. استفاده موضعی و درمان بیماریهای پوستی : له شده برگ گیاه در درمان زخم قانقاریایی و زخم های چرکی کاربرد دارد.

چوشانده و خیسانده این گیاه در درمان ریزش مو کاربرد دارد.

قطع خونریزی: شیره تازه این گیاه اثر تنگ کننده مجاری عروقی داشته در درمان خون آمدن از بینی، خونروی در فواصل قاعدگی، استفراغ خونی و خونرویهای مختلف اثر درخشان دارد.

درمان بیماری پروستات: اثرات درمانی این گیاه و بویژه ریشه گزنه در درمان پروستات به اثبات رسیده است و در اکثر داروهای ساخته شده بکار می رود.

سایر خواص: با اثر دادن سرشاخه های برگدار گزنه و یا فرآورده های آن بر روی پوست برای درمان روماتیسم ، رفع بیحسی و بی اختیاری اعضایی که بر اثر سکته های ناقص پیش می آید استفاده می شود گذاشتن برگ کوبیده آن در بینی موجب قطع خونریزی بینی می گردد.
میزان مصرف این گیاه در انسان 4-6 گرم در روز است. این مقدار را می توان پس از دم کردن در یک لیوان و صاف کردن به سه قسمت مساوی تقسیم نمود در سه نوبت مصرف کرد. 
کاربردهای درمانی گیاه گزنه و فراورده های آن در مرغداری ها اطلاعات علمی و مقالات کمی در مورد کاربرد این گیاه در مرغداریها وجود دارد ولی آنچه که مسلم است بطور سنتی پرورش دهندگان طیور این گیاه را می شناخته اند و در تغذیه طیور از آن استفاده می کرده اند علت توجه به این گیاه غنی بودن آن از لحاظ مقادیر چربی و پروتئین بوده است. 
این گیاه از گذشته گیاهی عالی در پرورش طیور مطرح بوده است و از آن در افزایش تحم مرغ و افزایش وزن طیور و در پیشگیری و کنترل با انگلهای روده ای طیور استفاده می کرده اند در از سایر خواص این گیاه موارد زیر را می توان برشمرد:

کمک در هضم و محرک رشد: علاوه بر اینکه گیاه گزنه درتغذیه و پرورش طیور به منظور افزایش وزن و اشتها از دیر باز مورد توجه بوده است. تحقیقات اخیر نشان داده است که اضافه نمودن گیاه گزنه خشک شده به میزان 2 % در جیره جوجه های گوشتی نژاد راس توانسته است تاثیر مثبت قابل توجه در وزن نهایی جوجه ها ایجاد نماید (6).
مصرف پودر این گیاه بویژه در 2-3 هفته اول زندگی طیور نقش زیادی در میزان رشد پرندگان دارد.

تامین نیاز های غذایی طیور: افرادی که به روشهای طبیعی در پرورش طیور اعتقاد دارند به گزنه بعنوان یک ماده غدایی نگاه می کنند چون این گیاه حاوی پروتئین، چربی، کلسیم، منگنز، فسفر، پتاسیم و ویتامین های C ، K ، B2 ، اسید پانتوتنیک و اسید فولیک ، است .
دانه گزنه حاوی اسید لینولئیک است که یکی از اسید های چرب ضروری است.

افزایش تخمگذاری طیور: کسانی که به روشهای غیر صنعتی در پرورش طیور علاقمند هستند در مواقع سرما با استفاده از دانه و برگ خرد شده گیاه میزان تولید را افزایش می دهند. این اعتقاد وجود دارد که ترکییبی از گزنه با جلبک دریایی و گیاه هماور موجب تحریک تخمگذاری در طیور می گردد این اثر حتی در مرغانی که هنوز تخم گذاری را شروع نکرده اند دیده می شود.

 
طریقه مصرف و میزان مصرف برای طیور

فراورده های دارویی موجود در بازار:

مصرف این گیاه توسط کمیته دامپزشکی آژانس دارویی اتحادیه اروپایی برای حیواناتی که مصرف غذایی دارند مجازشناخته شده است. همچنین شرح گزنه در فارماکوپه گیاهی آیران آمده است. در حال حاضر داروی ساخته شده جهت مصارف طیور از این گیاه وجود ندارد. دو داروی گیاهی برای مصارف انسانی از این گیاه ساخته شده است که به شرح ذیل می باشند : اورتیدین: قطره خوراکی و قرص اورتیدین جهت درمان مشکلات ادراری و درمان پروستات در انسان تولید شده است از عصاره ریشه گیاه گزنه ساخته شده است.

 
فراورده های دارویی موجود در بازار

پروستاتان: قطره خوراکی پروستاتان که از ریشه و اندام هوایی گیاه گزنه و چند گیاه دارویی دیگر ساخته شده است. قطره پروستاتان در موارد التهاب حاد و مزمن پروستات ، سوزش و تکرار ادرار بکار می رود.